Projektligji për Diasporën: Integrues apo Përjashtues  

Nga: Kaltrina Kusari

Gjatë këtij viti, Ministria e Diasporës (MeD) dhe Investimeve Strategjike në bashkëpunim me shoqërinë civile dhe institucionet e tjera politikëbërëse ka filluar përpilimin e Projektligjit për Diasporën. Ky projektligj parasheh obligimet që Republika e Kosovës ka ndaj diasporës. Si fillim, Ministria ka hapur diskutim publik me pjesëtarët e diasporës së Kosovës. Për të dëgjuar sugjerimet e diasporës, si dhe për të kuptuar dallimet në mes të ligjit të tanishëm dhe këtij projektligji, OJQ Germin organizoi një takim virtual me përfaqësues të MeD si dhe profesionistë nga diaspora. Ky takim ndodhi pas diskutimeve publike që Germin organizoj në Vjenë, Dusseldorf, Koln, Frankfurt, Stuttgart. Konkretisht, në takimin e moderuar nga Fjolla Vukshinaj morrën pjesë Liza Gashi – drejtoreshë e programeve në Germin; Behar Isma – Udhëheqës i divizionit ligjor në MeD; Brikena Muharremi – Avokate dhe Drejtoreshë e Asociacionit të Avokatëve Shqiptaro-Britanik në Mbretërine e Bashkuar; Hilmi Gashi – pjesëtar i bordit të iniciativës Dialogu i Strukturuar për të Drejtat e Diasporës; dhe Muharrem Idrizi – Arsimtar i gjuhës Shqipe dhe Profesor i Shkencave Politike në Gjermani.

Diskutimi filloi me prezentimin e ndryshimeve që i parasheh projektligji i ri. Ndër tjerash paqartësitë e adresuara përfshijnë: statusin e qendrave kulturore në diasporë; kompetencat e institucioneve të ndryshme që i shërbejnë diasporës; dhe procedurat për investime nga diaspora. Për të adresuar këto paqartësi, ky projektligj definon se çfarë do të thotë të jesh pjesëtarë/e i diasporës, përcakton përgjegjësitë e secilit institucion, sidomos sa i përket realizimt të mësimit të gjuhës shqipe në diasporë, dhe sqaron mundësitë e investimeve të diasporës në Kosovë. Më konkretisht, ky projektligj parasheh qarkullimin e kapitalit njerëzor dhe sidomos krijimin e mundësive që profesionistët e diasporës të kontribojnë në zhvillimin e Kosovës. Isma theksoi që afati për konsulltime mbaron më 30 tetor.

Brikena Muharremi e mbështeti vendimin për shtyerjen e datës së konsulltimeve, dhe sugjeroi që të ngritet vetëdija e diasporës mbi rëndësin e pjesëmarjes në këto konsulltime. Ndërsa Hilmi Gashi tha që periudha për konsulltime ende mbetet aftëshkurtër. Liza Gashi, e cila përmes Germin-it ka inkurajuar pjesëtarët e diasporës që të diskutojnë mbi këtë dokument, ndau disa prej sugjerimeve dhe pyetjeve që pjesëtarët e diasporës i kanë dërguar tashmë. Disa prej sugjerimeve ishin: mundësia që ligji i ri të përfshijë një nen për pjesëtarët e diasporës që janë të detyruar të heqin dorë nga nënshtetësija Kosovare; të ketë një rregullore që specikifon saktë se kush mund të përfitoj këtë status dhe cilat janë benefitet; të inkurojohen investime të diasporës në bujqësi dhe toka publike të Kosovës; dhe të shqyrtohet ndërrimi i emërtimit të projektligjit.

Poashtu panelistët diskutuan rëndësinë e terminologjisë që përdoret në këtë projektligj. Ky diskutim u përqëndrua tek emërtimit i ligjt të ri si dhe definicioni i qendrave kulturore. Sa i përket emërtimit të ligjit, disa prej panelistëve nuk e shohin emërtimin si problem përderisa ligji i përfshin dhe mbron të drejtat e diasporës. Të tjerët besojnë që terminologjia është e rëndësishme dhe përdorimi i termit “diasporë” nuk është i nevojshëm. Gashi sugjeroi që ligji i ri të quhet Ligji për shtetasit e Kosovës që jetojnë jashtë vendit kurse Idrizi përmendi rëndësinë e dallimit mes termeve mërgatë dhe diasporë. Të gjithë u pajtuan që diskutimi rreth këtyrë dallimeve si dhe përkufizimi i qendrave kulturore të vazhdojë deri në përfundimin e projektligjit. Saktësisht, në formën e tashme, projektligji flet për Qendra Kulturore dhe përqendrimi vetëm në kulturë, i po këtij projektligji e limiton rolin e këtyre qendrave. Muharremi propozoj që ato të quhen Qendra te Diasporës, kurse Idrizi sugjeroj që Kosova të përqëndrohet në themelimin e qendrave në kuadër të ambasadave të Kosovës.

Panelistët komentuan edhe aspektet tjera të projektligjit. Muharremi dhe Gashi theksuan që shumë elemente të rëndësishme ende mungojnë në këtë projektligj. Përderisa projektligji përmend rëndësinë e sportit dhe shkencës, si dhe fushat tjera, si ajo e drejtësisë dhe politikës, të cilat nuk specifikohen. Po ashtu, projektligji nuk shtjellon të drejtat e mbrojtjes ekonomike dhe juridike; të drejtën e kthimit në vendlindje në rast të humbjes së shtetesë në vendin ku jeton; dhe nënshkrimi i marrëveshjeve bilaterale për të mbrojtur interesat e pjesëtarëve të diasporës në vendet ku jetojnë.

Një mënyrë me anë të së cilës Republika e Kosovës mund të mbrojë interesat e diasporës është ofrimi i mësimit të gjuhës shqipe. Për fat të keq, Idrizi tregoi që bashkëpunimi i tij me MeD gjatë pesë viteve të fundit nuk ka qenë i kënaqshëm. Sipas tij, kjo ministri nuk ka ndërmarr hapa konkret për përkthimin e kurrikulës në Gjermanisht dhe financimin e mësimit plotësues. Rrjedhimisht, ai sugjeroi që qeveria e Republikës së Kosovës të ofrojë më shumë mbështetje për aftësimin e kuadrove të reja të mësimdhënësve. Idrizi, ashtu si panelistët e tjerë, shtoi se barrierat të cilat i hasin profesionistët e diasporës në Kosovë duhet të largohen. Specifikisht, Kosova nuk duhet të kërkojë licensa shtesë nga profesionistët e diasporës, dhe nostrifikimi i diplomave duhet të jetë më i shpejtë. Për momentin, ka 1300 diploma që janë në proces të nostrifikimit.

Në fund, Isma i’u përgjigjë disa prej pyetjeve që kishin panelistët dhe pjesëtarët e diasporës. Ai theksoj që MeD është e hapur për rekomandime specifike që do të ndihmonin që ky projektligj të reflektoj nevojat dhe interesat e diasporës. Isma u pajtua me panelistët e tjerë të cilët vlerësuan rëndësinë e takimeve virtuale dhe përsëritën bindjet e tyre që profesionistët e diasporës mund të japin nje kontribut të vlefshëm mbi zhvillimin e Kosovës.

Kaltrina Kusari ka përfunduar studimet e magjistraturës tek Universiteti i Calgary në Alberta të Kanadasë, në fushën e punës sociale. Hulumtimet e saj përqëndrohen në përvojat e azil kërkuesve kosovarë dhe rëndësinë e migrimit në historinë e Kosovës. Për momentin, ajo është pjesë e Germin, një OJQ e cila ka si tema të fokusit Migrimin dhe Diasporën.

Linku i diskutimit: https://www.youtube.com/watch?v=sWCwLXm4E_0&t=1099s.

Ky botim është realizuar me përkrahjen e projektit Promovimi i Shoqërisë Demokratike (DSP) – i financuar nga Zyra Zvicerane për Bashkëpunim në Kosovë (SCO-K) dhe Ministria e Punëve të Jashtme e Danimarkës (DANIDA) dhe menaxhuar nga Fondacioni Kosovar për Shoqëri Civile (KCSF). Përmbajtja e këtij botimi është përgjegjësi e organizatës GERMIN dhe në asnjë mënyrë nuk mund të konsiderohet si qëndrim i SCO-K-së, DANIDA-së apo KCSF-së.